Ερανισμός: Αναστασία Καραβασιλείου
Το ημερολόγιο γράφει 7 Οκτωβρίου 1665. Ο Σπινόζα γράφει την επιστολή του στον Όλντενμπουργκ, εν μέσω διπλού πολέμου: αυτού μεταξύ Ολλανδίας και Αγγλίας και αυτού που του κάνουν οι συντοπίτες του. Πρόσφατα μετακόμισε σε άλλο χωριό της Ολλανδίας, έχει αποπεμφθεί από τη Συναγωγή (1656) και αυτό που λέμε σήμερα κοινή γνώμη –και ο ίδιος ονομάζει vulgus– τον κατατρέχει. Ζώντας σε μικρά χωριά, η γνώμη των άλλων είναι ισχυρή και κάθε απόρριψη μετράει εις βάρος της καθημερινής ζωής· δεν βιώνεται απλώς ως πόλεμος ιδεών, αλλά ως πόλεμος επιβίωσης. Η προσωπική επίθεση που του κάνουν ως άθεου και ο πόλεμος με την Αγγλία δεν είναι τα μόνα· πανούκλα έχει ενσκήψει από τα 1663 και του έχει στερήσει αγαπημένους φίλους και γνωστούς. Και πια η ανάσα του βαραίνει. Σε όλη την υπόλοιπη ζωή του θα έχει να αντιμετωπίσει αναπνευστικά προβλήματα. Σε λίγα χρόνια (το 1670) θα δημοσιεύσει τη Θεολογικοπολιτική πραγματεία, που θα ξεσηκώσει πολεμικές εναντίον του, αλλά τώρα, στις 7 Οκτωβρίου του 1665, γράφει στον Όλντενμπουργκ:
Χαίρομαι που οι φιλόσοφοι σε σας μένουν πιστοί σε αυτό που είναι και στην Κοινότητά τους. Για να γνωρίσω τις πρόσφατες εργασίες τους, θα περιμένω τη στιγμή που οι εμπόλεμοι θα χορτάσουν αίμα και θα ξαποστάσουν, για να ανανεώσουν λίγο τις δυνάμεις τους. Αν ο διάσημος είρων ζούσε στην εποχή μας, σίγουρα θα πέθαινε στα γέλια. Εμένα, ωστόσο, οι ταραχές αυτές δεν με οδηγούν ούτε στο γέλιο ούτε στα δάκρυα, αλλά με κάνουν μάλλον να φιλοσοφώ και να παρατηρώ καλύτερα την ανθρώπινη φύση. Γιατί εκτιμώ ότι δεν μου ταιριάζει να περιγελώ τη φύση, ακόμη λιγότερο να την οικτίρω, μόλις σκεφτώ ότι οι άνθρωποι, όπως τα άλλα πράγματα, είναι μόνον ένα μέρος της φύσης κι ότι αγνοώ πώς κάθε μέρος της φύσης ταιριάζει με το σύνολό της και πώς επιτυγχάνεται η συνοχή του με τα άλλα. Και καταλαβαίνω ότι μόνον αυτή η έλλειψη γνώσης με κάνει να αντιλαμβάνομαι ορισμένα πράγματα με τούτο δω τον λειψό και πάντοτε ακρωτηριασμένο τρόπο. Αυτά που ταιριάζουν πολύ λίγο με το φιλοσοφικό μας πνεύμα, παλιότερα μου φαίνονταν μάταια, άτακτα, ασυνάρτητα. Τώρα, αντίθετα, αφήνω τον καθένα να ζήσει σύμφωνα με τις κλίσεις του και όσους το θέλουν να πεθάνουν (για το καλό τους χωρίς αμφιβολία), αρκεί εγώ να έχω τη δυνατότητα να ζήσω για την αλήθεια.
Γράφει σαν σήμερα κι είναι σαν να γράφει σήμερα. Φωτίζει τα σκοτάδια της σκέψης και μας υπενθυμίζει ότι σε δύσκολους καιρούς η απάντηση βρίσκεται στη φιλοσοφία, τη μήτρα της ανθρώπινης ουσίας.
Πηγή:
Baruch Spinoza (2014). Περί της ελευθερίας της σκέψης σε ένα ελεύθερο κράτος. Πρόλογος και εικοστό κεφάλαιο της Θεολογικοπολιτικής πραγματείας. Εκδόσεις Άγρα (σελ. 9-14).