Κείμενο: Αναστασία Καραβασιλείου
Στο διάστημα της εγκυμοσύνης μου έκανα μια αναδρομή στο έργο της Ζυράννας Ζατέλη. Ξαναδιάβασα όσα βιβλία της είχα διαβάσει στο παρελθόν και αναζήτησα και διάβασα όσα δεν είχα διαβάσει ως τώρα, φτάνοντας βέβαια στο τρίτο μέρος της τριλογίας «Ορατή σαν αόρατη». Το μόνο που έμεινε για τη περίοδο λοχείας είναι το «Τετράδια ονείρων», που δεν το προμηθεύτηκα εγκαίρως και μένει, για να κλείσω προς το παρόν την ανάγνωση αυτού του κύκλου.
Παρακάτω ακολουθούν οι σκέψεις και οι δικές μου εντυπώσεις από τα βιβλία της Ζυράννας Ζατέλη:
Και με το φως του λύκου επανέρχονται (1993)
Στο πρώτο της μυθιστόρημα ήδη συναντάμε το υλικό απ’ το οποίο είναι φτιαγμένο το Ζατελικό σύμπαν: όνειρο που εισέρχεται στον ξύπνιο, φυσικό τοπίο που ακροβατεί μεταξύ αγριότητας και απέραντης συμπόνιας, μαγικά αντικείμενα, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή των ηρώων, ζώα που πρωταγωνιστούν όσο κι οι άνθρωποι, αρχέγονες τελετουργίες, που βγαίνουν απ’ τον ιστορικό χρόνο και τον μεταμορφώνουν. Η φύση δεν είναι σκηνικό, δεν είναι ένα απόμακρο ρομαντικό τοπίο· υπογραμμίζει το πραγματικό· το υλικό απ’ το οποίο είμαστε φτιαγμένοι.
Ο Θωμάς κι η αδερφή του Σάφη-Λισάφη κρύβονται πίσω απ’ τους θάμνους και παρακολουθούν εκστασιασμένοι την ομορφιά του κόσμου, που καθρεφτίζεται στα εκθαμβωτικά μάτια του Θωμά κι η Σάφη κοιτάζει κρυφά, γεμάτη λαχτάρα. Ο Θωμάς μόλις πάτησε τα δώδεκα, μπαίνοντας στο κατώφλι της ενηλικίωσης και καλούμενος να περάσει στην διαβατήρια τελετή του τόπου του: τη σφαγή του αμνού ή του εριφίου. Ο πατέρας Θεαγένης –Ησύχιος όπως αναβαπτίστηκε απ’ τη μάνα του κατ’ ευφημισμό, μήπως και βρει την ηρεμία της– ξεσηκώνει με τη μοιραία ομορφιά και τη γοητεία του όλες τις γυναίκες του χωριού κάθε ηλικίας, σπέρνοντας πολλά παιδιά. Ο πατέρας του Θεαγένη Χριστόφορος, η κεντρική ρίζα του τεράστιου, αιωνόβιου οικογενειακού δέντρου, κάνοντας τρεις γάμους, φέρνει στον κόσμο ακόμη περισσότερα παιδιά. Κι όλα τα παρακλάδια αυτού του δέντρου, το καθένα με τη δική του μαγική ιστορία, κινούνται και ζουν, δρουν και μένουν ακίνητα, με επίκεντρο το μεγάλο, δαιδαλώδες σπίτι τους και το χάνι τους στο κέντρο του χωριού.
Η Πετρούλα, η Εύθα και, τέλος, η Πέρσα, οι τρεις γυναίκες του Χριστόφορου, η μουγγή αδελφή του Λιλή, που κι αυτή είναι ερωτευμένη με τον αδερφό της, συνυφαίνουν το οικογενειακό υφαντό, γεμάτο πάθη, γεννήσεις, θανάτους, ασθένειες και θεραπείες. Η καθεμιά βρίσκει την κλίση της και την κλήση της στο πολύχρωμο τοπίο της ζωής.
Η Φεβρωνία, 14 χρόνια μεγαλύτερη του Ησύχιου, δεμένη μαζί του με ένα μοιραίο παρελθόν, παρόν και μέλλον, συμμετέχει μοναδικά στο συλλογικό πάθος γι’ αυτόν, αθώα κι ένοχη μαζί, σε βαθμό το πάθος της να μοιάζει συγχρόνως εγκληματικό και λυτρωτικό. Υποφέρει ένα άσβεστο πάθος κοντά του, που διαρκώς μεταμορφώνεται και την κάνει να υποφέρει και να απολαμβάνει το παιγνίδι απώλειας και κέρδους.
Η Κλητία, μια από τις κόρες του Χριστόφορου, ζει μια ζωή γεμάτη καθήκοντα και οικογενειακά βάρη. Η Ιουλία, άλλη του κόρη, αινιγματικό ξωτικό, είναι το πρόσωπο κλειδί, που εισβάλλει σε όλες τις εποχές, επιλέγει τον δρόμο της γραφής –ή ίσως αυτός την επιλέγει– της περιπλάνησης και των λύκων. Είναι η ηρωίδα που βρίσκει έναν τρόπο να τρυπώσει ως φυλακτό σε άλλα βιβλία της Ζυράννας Ζατέλη.
Αυτοί είναι μόνο κάποιοι από τους πολλούς κατοίκους του μυθιστορήματος, που συνεχίζουν να κατοικούν στη σκέψη μας διαρκώς.
Ενώ έχουμε συνηθίσει να κατακλυζόμαστε από μια πληθώρα ιστορικών μυθιστορημάτων, όπου η Ιστορία εισβάλλει στη μυθιστορία, εδώ έχουμε μια σπάνια περίπτωση: η μυθιστορία εισβάλλει στην Ιστορία και τη μεταμορφώνει. Μπορεί τα πρόσωπα με έναν τρόπο να υπήρξαν κι ο τόπος να είναι ο Σωχός Θεσσαλονίκης, αλλά όλα έχουν την άλω μιας διαισθητικής σύνδεσης με το παρελθόν. Ίσως κάποιος βιαστεί να μιλήσει για μαγικό ρεαλισμό, αλλά και πάλι· πιο πιθανόν είναι να βρεθεί αντιμέτωπος/η ξανά και ξανά με τη ρεαλιστική μαγεία.
Όσες φορές κι αν διαβαστεί, σ’ όσα σημεία κι αν μας κάνει να κοντοσταθούμε, πάλι μας ξεφεύγει και μας ξεγλιστρά, για να επιστρέψει μπρος στα μάτια μας διαφορετικό, να μας μιλήσει αλλιώς, να φωτίσει άλλες πτυχές, καθώς κι εμείς και το βιβλίο στο μεταξύ περάσαμε από νέους δρόμους. Έτσι, μας κάνει να παίρνουμε κάθε άλλο δρόμο στο σταυροδρόμι.
Ακολουθούν τα:
Τριλογία: Με το παράξενο όνομα Ραμάνθυς Ερέβους
Ηδονή στον κρόταφο
Οι μαγικές βέργες του αδερφού μου