Συγγραφέας του άρθρου: Αναστασία Καραβασιλείου
Η λέξη δηλώνει ένα είδος γερακιού (βλ. κιρκινέζι), αλλά μπορεί επίσης να δηλώνει και είδος λύκου. Επιπροσθέτως, σημαίνει κύκλος και συναντάται συνήθως στον τύπο κρίκος. Σύμφωνα με τον Πλίνιο είναι και κάποιο άγνωστο πέτρωμα. Μάλλον αρχικά σήμαινε τον κύκλο και εξ αυτού πήρε την ονομασία του και το γεράκι, καθώς έκανε κύκλους στον ουρανό. Μπορεί από την ίδια ρίζα να προέρχονται και τα κύκλος, κυλλός, κυρτός, κύλινδρος, κορώνη (κορόνα), Κυρήνη και Κέρκυρα (LSJ, 2020).
Η λέξη δεν μπορεί να μη μας φέρει στο νου το όνομα Κίρκη, που μοιάζει να είναι η θηλυκή εκδοχή του Κίρκος. Η Κίρκη ήταν φαρμακός, δηλαδή μάγισσα, ειδικευμένη στη μεταμόρφωση, την ψευδαίσθηση και τη νεκρομαντεία. Κόρη του Ήλιου και της Πέρσης, μιας από της Ωκεανίδες και αδερφή του Αιήτη και της Πασιφάης. Ζούσε στο μυθικό νησί της Αιαίας συντροφιά με τις νύμφες, σε ένα παλάτι μέσα στο πυκνό δάσος. Περιβαλλόταν από λύκους και λιοντάρια, που, όμως, δεν ήταν επικίνδυνα. Στην Οδύσσεια μετατρέπει τους συντρόφους του Οδυσσέα -πλην του Ευρύλοχου- σε χοίρους, αλλά λύνει τα ξόρκια της με την παρέμβαση του Ερμή. Μάλιστα ο Οδυσσέας, μετά την παραίνεση του θεού, έφαγε το βότανο μώλυ, για να μην πιάσουν σε αυτόν τα μάγια της Κίρκης. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, η Κίρκη έκανε τρία παιδιά με τον Οδυσσέα: τον Άγριο, τον Λατίνο και τον Τηλέγονο. Οι δύο τελευταίοι έγιναν βασιλείς των Ετρούσκων. Κατά τον Διονύσιο Αλικαρνασέα, έκαναν τους Ρώμο, Αντεία και Αδρειά, ιδρυτές της Ρώμης, του Αντίου και της Αρδέας αντίστοιχα. Μπορεί, λοιπόν, ένας κύκλος σαν αυτόν της Κίρκης να συνδεθεί με μαγικές ιδιότητες, να περικλείει θεραπευτικές ή σκοτεινές δυνάμεις, που μεταμορφώνουν (LSJ, 2020).
Ο κύκλος αποτελεί σημαντικό στοιχείο στη θρησκεία των Γεζίντι ή Γιαζίντι (Yezidi/Yazidi). Κάθε ενήλικος άνδρας Γεζίντι φέρει ένα δαχτυλίδι-κορδόνι ή κολιέ από μάλλινο νήμα, που ονομάζεται toq (metful στους Γιεζίντι του Ιράκ) και συμβολίζει την πίστη του. Έχει σκούρο καφέ χρώμα και κόμπους στα άκρα του. Το σκοινί αυτό συμβολίζει τον μυστικιστικό κύκλο, το νοητό κύκλο της πίστης, που υπάρχει γύρω από το λαιμό κάθε πιστού, που φοβάται να τον υπερβεί. Αν βγει από τα όρια του κύκλου, αυτό ισοδυναμεί με την αποκήρυξη της θρησκείας του (Γεωργιάδου, 2018). Στο βιβλίο Ο κόσμος του θαυμαστού του Peter Ouspensky, αναφέρονται ορισμένα παράξενα έθιμα που είδε ο G. Gurdjieff στους Yezidi. Έτσι, ο Ouspensky μάς πληροφορεί: μου είπε μεταξύ άλλων ότι, όταν ήταν παιδί, είχε συχνά παρατηρήσει τον τρόπο που τα αγόρια Yezidi αδυνατούσαν να κάνουν βήμα έξω από έναν κύκλο, που είχαν χαράξει γύρω τους στο έδαφος (Ouspensky 1989: 68).
Ο κύκλος γενικώς θεωρούνταν το τελειότερο των σχημάτων και γι’ αυτό στεκόταν μέσα σε αυτόν ο μάγος, για να προφυλαχτεί από τις επιθέσεις των κακόβουλων πνευμάτων. Φαίνεται ότι η αντίληψη περί τελειότητας του κύκλου είχε την προέλευσή της από την αρχαία Αίγυπτο. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι σχεδίαζαν τον κόσμο ως κύκλο, που είχε ως ουσία τον αέρα και τη φωτιά και μέσα του χάραζαν ένα τεντωμένο φίδι με κεφάλι γερακιού, του αγαθού δαίμονα που συνέδεε τον κόσμο. Έτσι, το συνολικό σχήμα έμοιαζε με το ελληνικό Θ. Ο εβραϊκός μυστικισμός επίσης συνέδεε τον κύκλο με μαγικές και υπερβατικές δυνάμεις προστασίας. Το ίδιο και οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι τον θεωρούσαν σχήμα αποτροπαϊκό του κακού (Βακαλούδη, 2003).
Η δύναμη του κύκλου ενισχυόταν με μαγικές λέξεις δύναμης. Ο κύκλος επίσης ήταν ένα μέσο επικοινωνίας με τους νεκρούς και οργανικό στοιχείο της νεκρομαντείας. Φαίνεται ότι και ο Μαρίνος, ο μαθητής του Πρόκλου, ασκούσε τη νεκρομαντεία, σχηματίζοντας τρεις κύκλους και εκφράζοντας λατρευτικές εκδηλώσεις στις ψυχές των νεκρών. Οι Χαλδαίοι χρησιμοποιούσαν τον κύκλο, για να ορίσουν τον χώρο της μαγικής τελετής, φυτεύοντας γύρω-γύρω σε όρυγμα εξαγνισμένα φυτά, που θα χρησιμοποιούνταν, για να προσελκύσουν τους δαίμονες (Βακαλούδη, 2003).
Στη σύγχρονη λαϊκή παράδοση, διασώθηκε μέχρι πρόσφατα το έθιμο του περισχοινισμού, σύμφωνα με το οποίο, ακολουθώντας συγκεκριμένα τελετουργικά, όλο το χωριό συμμετέχει στην περικύκλωση του χωριού με ιερά σύμβολα, προκειμένου να προστατευτεί από ασθένειες ή άλλες απειλές (πολέμους, κακά πνεύματα και άλλα). Μπορεί ακόμη να περιτυλιχθεί κυριολεκτικά με σχοινί ένα κτίσμα, ώστε να παραμείνει προστατευμένο (Λαγόπουλος, 2002).
Στην αγγλική γλώσσα, η λέξη Circle διασώζει μέσα της την αρχική ρίζα του κίρκου και της Κίρκης.
Γι’ αυτό, η ανάρτηση αυτή κλείνει με το ποίημα της Hilda Doolittle Circre:[1]
Circe
It was easy enough
to bend them to my wish,
it was easy enough
to alter them with a touch,
but you
adrift on the great sea,
how shall I call you back?
Cedar and white ash,
rock-cedar and sand plants
and tamarisk
red cedar and white cedar
and black cedar from the inmost forest,
fragrance upon fragrance
and all of my sea-magic is for nought.
It was easy enough—
a thought called them
from the sharp edges of the earth;
they prayed for a touch,
they cried for the sight of my face,
they entreated me
till in pity
I turned each to his own self.
Panther and panther,
then a black leopard
follows close—
black panther and red
and a great hound,
a god-like beast,
cut the sand in a clear ring
and shut me from the earth,
and cover the sea-sound
with their throats,
and the sea-roar with their own barks
and bellowing and snarls,
and the sea-stars
and the swirl of the sand,
and the rock-tamarisk
and the wind resonance—
but not your voice.
It is easy enough to call men
from the edges of the earth.
It is easy enough to summon them to my feet
with a thought—
it is beautiful to see the tall panther
and the sleek deer-hounds
circle in the dark.
It is easy enough
to make cedar and white ash fumes
into palaces
and to cover the sea-caves
with ivory and onyx.
But I would give up
rock-fringes of coral
and the inmost chamber
of my island palace
and my own gifts
and the whole region
of my power and magic
for your glance.
Πηγές:
Βακαλούδη, Α.Δ. (2003). Μαγεία και μυστηριακές θρησκείες από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο. Συγκριτική μελέτη. Αθήνα: Έσοπτρον.
Γεωργιάδου, Γ. (2018). Οι θρησκευτικές αντιλήψεις των Yezidis. Θεσσαλονίκη: Θεολογική Σχολή ΑΠΘ.
Hilda Doolittle Circre: https://poets.org/poem/circe?page=1
Λαγόπουλος, Α.-Φ. (2002). Ο Ουρανός πάνω στη Γη. Τελετουργίες καθαγίασης του ελληνικού παραδοσιακού οικισμού και προέλευσής τους. Αθήνα: εκδόσεις Οδυσσέας.
LSJ (2020). Κίρκος:
Ouspensky, P. (1989). Αναζητώντας τον κόσμο του θαυμαστού. Πύρινος Κόσμος.
the last of us – part VI – The Call (2015)
[1] Απόδοση του ποιήματος στα ελληνικά εδώ: https://cosmologies.earthandfreedom.gr/2021/02/03/hilda-doolittle-%ce%ba%ce%af%cf%81%ce%ba%ce%b7/