Συγγραφέας του άρθρου: Αναστασία Καραβασιλείου
Όταν ο Chi Ukwu δημιούργησε το σύμπαν, ενέπνευσε στον άνθρωπο ένα πνευματικό στοιχείο, που προορίζεται να συνεχίσει τη δημιουργική διαδικασία, για να γίνει καθοδηγητική δύναμη, δίνοντας νόημα και κατεύθυνση στην ύπαρξη. Αυτή η σπίθα γνωστή ως chi είναι μοναδική σε κάθε άτομο. Ο ρόλος που προορίζεται να παίξει το Chi στη ζωή κάθε ατόμου είναι τόσο σημαντικός, ώστε χρειάζεται να οριστεί ξεχωριστά για τον καθένα μια εξίσου σημαντική τελετή, με την οποία το chi θα του αποδοθεί.
[…]Η τελετή αυτή λαμβάνει χώρα στο Akpu Ojodogo, που για κάποιους είναι ένας τεράστιος βράχος στη μέση του ποταμού, για άλλους ένα μοναδικό δέντρο Akpu, όπου ο Chi Ukwu παραδίδει στον καθένα το Chi του. Όποια κι αν είναι η φύση του Akpu Ojodogo, εδώ ο Chi Ukwu όχι μόνο εκχωρεί μέρος των θεϊκών του χαρακτηριστικών, αλλά και επενδύει τον άνθρωπο με αυτό. Έτσι, ο Chi Ukwu γίνεται αντιληπτός τη στιγμή που βγαίνει από τον άνθρωπο, αλλά συγχρόνως η ουσία του είναι παρούσα. Φαίνεται μακρινός ή απομακρυσμένος από τον άνθρωπο, επειδή του αναθέτει τη δημιουργική διαδικασία του Chi, αλλά δεν μπορεί να απομακρυνθεί ή να αφαιρεθεί πλήρως από τον άνθρωπο, καθώς το Chi του τον εκπροσωπεί. Μέσα από το Chi ο θεός επικοινωνεί με τον άνθρωπο διαρκώς. Ο άνθρωπος από την πλευρά του, έχει τεράστια ελευθερία και δύναμη να επιλέξει όποια χαρακτηριστικά, ταλέντα ή χαρακτηριστικά επιθυμεί να έχει, καθώς και πώς θα ήθελε να χρησιμοποιήσει αυτές τις ιδιότητες.
Ο άνθρωπος και το Chi του στο Akpu Ojodogo μπαίνουν σε μια μακριά συνομιλία για μεγάλο χρονικό διάστημα, που καταλήγει σε συμβατική συμφωνία, ικανοποιητική και για τους δύο. Το Chi του ατόμου δεν επιλέγει ό,τι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Όταν το άτομο έχει ολοκληρώσει την επιλογή και τον καθορισμό των λεπτομερειών της ζωής του, το Chi του συμφωνεί να τον υποστηρίξει στην επίτευξη των επιθυμιών του. Τότε γίνεται μια συμφωνία μεταξύ του ατόμου και του Chi του, με αποτέλεσμα αυτό το άτομο να συμβουλεύεται το Chi του, ως αντάλλαγμα για την υποστήριξη του Chi του. Αυτή η συμφωνία είναι γνωστή ως Iyi-Uwa, ο όρκος της ζωής, ο οποίος δίνεται και από τους δυο στο Akpu Ojodogo, με μάρτυρα τον Chi Ukwu. Άπαξ και ολοκληρωθεί, ο Chi Ukwu αποσύρεται και αφήνει το άτομο να συνεχίσει το ταξίδι στη γη με το Chi του.
Achebe, 1986b:18-19
Μια προσπάθεια προσδιορισμού των Igbo
Οι Igbo είναι μία από τις πολλές φυλές, που ζουν διασκορπισμένες στη νοτιοανατολική Νιγηρία, από το Benin στην Igala και από το Cross River ως το Δέλτα του Νίγηρα. Μιλούν την ίδια γλώσσα, η οποία σταδιακά αναπτύχθηκε σε ποικίλες διαλέκτους, αλλά είναι κατανοητή από όλες τις ομάδες. Τα πολιτισμικά τους μοτίβα είναι στενά συνδεδεμένα, βασιζόμενα σε παρόμοιες κουλτούρες και κοινωνικούς θεσμούς. Ως εθνική ομάδα οι Igbo μοιράζονται κοινά σύνορα με άλλες εθνικές ομάδες: στα ανατολικά με τους Yakos και τους Ibibios, στα δυτικά με τους Binis και τους Isokos, warri, ενώ προς τα βόρεια με τους Igalas, Idomas και τους Tivs και προς τα νότια με τους Ijaws και τους Ogonis. Ως πολιτισμική περιοχή, αποτελείται από τις περιοχές Enugu, Anambra, Imo, Abia, Ebonyi και μέρη του Δέλτα, των Cross River, Akwa Ibom και Rivers states της Νιγηρίας (Onyibor, 2019).
Σχετικά με τη σημασία και την προέλευση της λέξης Igbo και Ndi Igbo υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες για τη σημασία της λέξης, καθώς και για την προέλευση των ανθρώπων. Ιστορικά, έχει καταγραφεί ότι ο O. Equiano (ένας Igbo πρώην σκλάβος) αναφέρεται σε αυτό ως Eboe (Ibos ή Igbo σε παροντική χρήση) στα 1789. Παρομοίως, ο W.B. Baikie χρησιμοποίησε τη λέξη Igbo, για «να αναφερθεί σε χωριά Ανατολικά και Δυτικά της Νιγηρίας, εξαιτίας της κοινής γλώσσας» (Okafor 1992: 13).
Αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τους Ευρωπαίους εμπόρους στον προφορικό λόγο, για να αναφερθεί στους «σκλάβους» της υπό-περιφέρειας της Δυτικής Αφρικής. Ωστόσο, η έκφραση Ndi Igbo χρησιμοποιήθηκε με δυσφορία από ορισμένα τμήματα της κοινότητας Igbo, συγκεκριμένα τους Onitsha και Nri, όταν αναφέρονται σε άλλους έξω από την κοινότητά τους. Στην κουλτούρα Nri ο όρος Igbo σημαίνει γενικά «την κοινότητα των ανθρώπων». Ωστόσο, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια, ο όρος, όπως και άλλες έννοιες, παρουσιάζει δυναμικότητα και μεταβάλλεται. Έτσι, το άτομο Igbo δεν καθορίζεται από κοινές πολιτικές ανάγκες ή κοινή προγονική προέλευση. Βασίζεται μάλλον στο κοινό όραμά τους για τη ζωή, την κοινή γλώσσα και το κοινό πεπρωμένο, παρά τις πολλές διαλέκτους. Η χρήση αυτής της έννοιας αναφέρεται περισσότερο στην «Igbo προσωπικότητα», την «Igbo συνείδηση», που δημιουργεί το παν-Igbo έθνος. Αυτή η αντίληψη ενσωματώνει προς το παρόν όχι μόνο τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής, αλλά και τους Igbo της διασποράς που ζουν σε άλλα μέρη (Onyibor, 2019).
Παρά τον εκσυγχρονισμός και τις επιρροές της παγκοσμιοποίησης, το τυπικό περιβάλλον του χωριού Igbo παραμένει δεξαμενή του πολιτισμού τους, που εξακολουθεί να παρουσιάζει πολλές από τις αρχικές τους ιδέες, πεποιθήσεις, έθιμα, κοσμοαντιλήψεις, κοσμολογία και αξιακά συστήματα. Επί του παρόντος, τα φυσικά χαρακτηριστικά αυτών των χωριών αλλάζουν γρήγορα μπροστά στις σύγχρονες υποδομές, αλλά στη σφαίρα των ιδεών οι αλλαγές δεν είναι πολύ γρήγορες. Οπότε, πλέον ο όρος Igbo αναφέρεται στους ανθρώπους ως έθνος με ξεχωριστή κουλτούρα και κοσμολογία (Onyibor, 2019).
Τα γενικά χαρακτηριστικά της κοσμολογίας των Igbo
Η διερεύνηση της κοσμολογίας τους αποκαλύπτει μια σύνθετη και ολιστική αντίληψη για τη ζωή, που δεν περιορίζεται στις διακρίσεις και τους δυισμούς της δυτικής σκέψης. Αποκαλύπτουν μια πολύ σύνθετη σχέση μεταξύ όλων των κοσμικών δυνάμεων και μια περισσότερο περίπλοκη σχέση μεταξύ ανθρώπου και κόσμου.
Στην κοινωνία των Igbo στη Νιγηρία υπάρχει μα σύνθετη σχέση μεταξύ του πεπρωμένου και των κοσμικών δυνάμεων, που αντανακλάται στις διάφορες οντολογικές κοσμοθεωρίες και την οντολογική τους διαμόρφωση. Η σελήνη, τα αστέρια και άλλα ουράνια σώματα έχουν μεγάλη σημασία για τις κοινωνικο-πολιτισμικές δραστηριότητες των Igbo. Επιδρούν στους διάφορους κύκλους της ζωής, όπως η γέννηση, ο θάνατος, ακόμη και η μετά θάνατον ζωή. Οι κοσμολογικές τους αντιλήψεις επιδρούν στην πολιτισμική οργάνωση τους και διαπερνούν όλες τις κοινωνικές τους δραστηριότητες, παραδοσιακές και σύγχρονες. Η κοσμοαντίληψη έχει τη σημασία των ποικίλων αντιλήψεων και πρακτικών, που διαμορφώνουν το σύστημα πίστης των Igbo, την κοινωνική δομή και την κοινωνική οργάνωση, που περιλαμβάνει ολόκληρη την κοσμογονία και οντολογία της ύπαρξης ή του όντος. Μπορεί να συνδέεται με την προέλευση και τη φύση του σύμπαντος και την ύπαρξη της ζωής (Chukwuenzi, 2008).
Στην αφρικανική φιλοσοφία επανέρχονται διαρκώς τρία ζητήματα: ο ντετερμινισμός, η ελευθερία και το πεπρωμένο, καθώς για τους Αφρικανούς η προέλευση της ύπαρξης είναι βαθιά ριζωμένη στον κόσμο του επέκεινα. Η αφρικανική κοσμοθεωρία απαρτίζεται από τρία μέρη: τον κόσμο των προγόνων, τον κόσμο των αγέννητων και τον κόσμο των ζωντανών, οι οποίοι είναι αλληλοσυνδεόμενοι. Γι’ αυτό και δυνάμεις και θεότητες αυτών των κόσμων έχουν κεντρική σημασία για τον τρόπο ύπαρξής τους. Το κεντρικό ερώτημα στην αφρικανική κοσμοθεωρία είναι κατά πόσο ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να καθορίσει τη ζωή του και κατά πόσο το πεπρωμένο προκαθορίζει την πορεία του, ακόμη και πριν τη γέννησή του (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Η κοσμολογία των Igbo είναι ένα σύστημα ιδεών, απόψεων και αντιλήψεων για τη φύση, την κοινωνία, τους ανθρώπους και τη θέση τους στον κόσμο. Μέσω της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού, οι άνθρωποι όλων των πολιτισμών κοιτάζουν στον ουρανό, για να βελτιώσουν την καθημερινή τους ζωή, να συλλέξουν φαγητό, να επιβιώσουν στο περιβάλλον και να απευθυνθούν στον ουράνιο κόσμο, για να βρουν ένα νόημα στην ύπαρξή τους. Οπότε το πεπρωμένο αναφέρεται στις ουράνιες δυνάμεις, που επιδρούν σε όσα τους συμβαίνουν και είναι αλληλένδετο με την κοσμοθεωρία τους (Chukwuenzi, 2008).
Στην αφρικανική κοσμοθεωρία θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει μια απρόσωπη πνευματική δύναμη ή ζωτική δύναμη που διαπνέει όλα τα πράγματα και ίσως κρατάει λογαριασμό για τα πάντα. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια κρυμμένη, μυστηριώδη, υπεραισθητή, διαχέουσα ενέργεια, δύναμη, δραστικότητα και δυναμική. Οι δυνάμεις βρίσκονται στο υπόστρωμα της πραγματικότητας μέσα από την αλληλεπίδραση των όντων. Γι’ αυτό, στην απόλυτη πραγματικότητα κάθε όντως υπάρχουν απρόσωπες δυνάμεις που καθοδηγούν και δυναμώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη, που θέτουν το πλαίσιο και τις λεπτομέρειες στον ανθρώπινο τρόπο ζωής (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Εν τέλει, είναι ελεύθεροι οι Igbo-Αφρικανοί να χαρτογραφήσουν και να κάνουν πραγματικότητα τα όνειρα της ζωής τους; Είναι υπεύθυνοι, όταν οι προσπάθειές τους αποτυγχάνουν ή πετυχαίνουν; Ή πάντα η ζωής τους καθορίζεται από μεταφυσικές δυνάμεις και χειραγωγείται από απρόσωπες οντότητες; Για τους Αφρικανούς κάθε τι που εμφανίζεται στον φυσικό κόσμο έχει τις ρίζες του στον πνευματικό κόσμο. Ο μεταφυσικός κόσμος θεμελιώνει τον φυσικό. Οι κάτοικοι του πνευματικού κόσμου είναι ισχυρότεροι, λόγω της ανώτερης γνώσης, δύναμης και ισχύος τους. Ανάλογα με τις διαθέσεις τους απέναντι στα ανθρώπινα όντα, μπορούν να φέρουν καλό ή κακό στην ανθρώπινη ζωή, να την ενδυναμώσουν ή να την αποδυναμώσουν, να τη βοηθήσουν ή να την υπονομεύσουν (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Οντολογία και Ουράνια Σώματα
Η κοσμογονία και η οντολογία τους ριζώνει στην πίστη ότι το σύμπαν κατοικείται από πολλά όντα. Τα υπερφυσικά όντα κατοικούν τη σφαίρα πάνω από τη γη και τελικά τα ανθρώπινα όντα κατοικούν τη γη. Η ουράνια κατοικία είναι όπου ζει ο παντοδύναμος Chineke και βρίσκεται αρκετά μακριά από τους ανθρώπους. Οι άλλες ουράνιες δυνάμεις που εμπνέουν τεράστιο σεβασμό, όπως ο ήλιος, ο ουρανός, τα αστέρια και η σελήνη, επίσης κατοικούν στον ουρανό. Οι Igbo πιστεύουν στις δυναμικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των δυνάμεων και όντων με ανάλογες δυνάμεις και ιεραρχία. Ο υπέρτατος θεός και τα ουράνια σώματά του έχουν την υψηλότερη δύναμη, που ακολουθείται από τον πνευματικό κόσμο των πνευμάτων και των προγόνων και τελικά τους ανθρώπους που ζουν στη γη. Μένει στους ανθρώπους να χειριστούν και να δαμάσουν τις πνευματικές δυνάμεις στη γη, πάνω και κάτω, για να διαμορφώσουν μια επάξια κοινωνία. Οι Igbo έχουν ειδικούς όπως θεραπευτές, dibia (ιθαγενείς γιατρούς), πνευματιστές κλπ., που είναι αρκετά έμπειροι στο να δαμάζουν αυτές τις πνευματικές δυνάμεις για να βάλουν σε μια τάξη την ύπαρξη. Πρόκειται για ένα σύνολο όντων του φυσικού και πνευματικού κόσμου, που κυβερνούν τον κοσμικό χώρο και τις δραστηριότητες της κοινωνίας Igbo. Η υπεροχή της θρησκείας στις περισσότερες δραστηριότητές τους πηγάζει από την αντίληψή τους για το σύμπαν και τον κόσμο (Chukwuenzi, 2008).
Το σύμπαν αντιμετωπίζεται ως ρυθμιστής των ανθρώπινων συμβάντων. Οι ανθρώπινοι κύκλοι επιμερίζονται σε ποικίλες πολιτισμικές δραστηριότητες, που νοηματοδοτούν το πέρασμα του χρόνου και των γεγονότων. Η θρησκευτική κοσμοαντίληψη τείνει να αξιολογείται από τους διάφορους κύκλους ζωής των Igbo από τη γέννηση ως τον θάνατο, μέσα από διάφορες τελετουργίες διάβασης (Chukwuenzi, 2008).
Οι σχέσεις με τις κοσμικές δυνάμεις παίρνουν διαφορετικές μορφές. Στους Igbo ο Παράδεισος ή ο Ουρανός αποκαλείται Igwe. Ο Ουρανός θεωρείται ότι βρίσκεται πιο ψηλά από όλους τους τόπους κατοικίας. Σε ορισμένες περιοχές ο ουρανός μετατρέπεται σε θεό ή λατρευόμενη θεότητα, που λέγεται Igwe Ka ala και λατρεύεται σε μέρη, όπως η Umunoha, όπου προστρέχουν πολλοί άνθρωποι από απομακρυσμένες περιοχές, για να αποτείνουν σεβασμό στη θεότητα, ώστε να μεσολαβήσει στις υποθέσεις των ανθρώπων. Igwe σημαίνει ο υψηλότερος και σε γι’ αυτό πολλοί κυβερνήτες των Igbo φέρουν συχνά και αυτό τον τίτλο. Ο τίτλος Igwe συμβολίζει ένα πολύ υψηλό επίπεδο εξουσίας και κύρους. Ο Ουρανός είναι ο προάγγελος της βροχής. Σε σύνδεση με τη γη ο ουρανός παράγει τροφή και άφθονη συγκομιδή για την ανθρώπινη επιβίωση και με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ικανή πηγή γονιμότητας. Οι Igbo πιστεύουν ότι ο Ουρανός φέρνει τη βροχή μέσα από την κίνηση των σύννεφων. Τα σύννεφα σε διάφορα σημεία της κίνησής τους απελευθερώνουν τη βροχή. Οπότε, κάποιοι άνθρωποι, γνώστες ιδιαίτερων τελετουργιών, οι βροχοποιοί, κατευθύνουν αυτές τις δυνάμεις, ώστε να φέρουν βροχή, όποτε χρειάζεται. Οι βροχοποιοί κατέχουν ιδιαίτερη θέση στις κοινότητες των Igbo (Chukwuenzi, 2008).
Ορισμένα γεγονότα στη γη συμβολίζονται στον ουρανό. Οι κινήσεις των σύννεφων στον ουρανό είναι φορτισμένες με κοινωνική σημασία και συνδέονται με πολλές μορφές δραστηριοτήτων. Το κόκκινο χρώμα του ουρανού ή των σύννεφων έχει σημασία στην κοινωνική δραστηριότητα των Igbo Στους Owerri η εμφάνιση του κόκκινου ηλιοβασιλέματος ερμηνεύεται ως σημάδι θανάτου, ότι δηλαδή κάποιος έχει σκοτωθεί και το αίμα του αντανακλάται στον ουρανό. Στην περιοχή Owerri βρίσκεται το αποικιακό δικαστήριο, όπου οι αποικιακοί κυβερνήτες καταδίκαζαν συχνά τους ανθρώπους σε θάνατο (Chukwuenzi, 2008).
Η παρατήρηση του ουρανού και η συνακόλουθη εμπειρία για την κοινωνική ζωή μπορεί να γίνει αντιληπτή και με την παρατήρηση των φάσεων του Ουράνιου Τόξου. Όταν υπάρχει ένας συννεφιασμένος ουρανός με σκοτεινά σύννεφα που μαζεύονται κοντά στη γη και άλλα σημάδια απειλητικής βροχής, οι άνθρωποι τα συσχετίζουν με την επερχόμενη βροχή. Αλλά αν εμφανιστεί ξαφνικά ουράνιο τόξο, αυτό σημαίνει ότι η βροχή δεν θα έρθει ξανά. Όταν εμφανιστεί ξαφνικά ουράνιο τόξο χωρίς να υπάρχουν σύννεφα για βροχή, οι άνθρωποι είναι γεμάτοι φόβο, καθώς είναι διάχυτη η εντύπωση ότι κάποιο σημαντικό πρόσωπο θα πεθάνει ή θα προκληθεί μεγάλη θλίψη στην κοινότητα (Chukwuenzi, 2008).
Ο Ουρανός ως αρσενικός θεός γενικώς θεωρείται σύζυγος της Γης, που θεωρείται θηλυκή και αυτή η αντίληψη αντανακλάται σε διάφορες κοινωνικές σχέσεις. Η γονιμοποίηση της Γης από τον Ουρανό φέρνει τη βροχή και τη γονιμότητα, ενώ, όταν οι ουράνιες δυνάμεις είναι οργισμένες, αρπάζουν τη βροχή και εμφανίζεται ξηρασία, με αποτέλεσμα να χρειάζεται ειδική τελετουργία καθαρισμού και κατευνασμού της Γης και του Ουρανού, για να επανέλθει η βροχή. Ο Ουρανός μπορεί να οργιστεί, εξαιτίας της μόλυνσης της Γης από κακές πράξεις και συμπεριφορές που μπορεί να την προσβάλλουν. Ο Ουρανός είναι επίσης και υπερασπιστής της δικαιοσύνης και τιμωρός των φαύλων με την ρίψη τω κεραυνών και των αστραπών. Η θεότητα Amadioha (Kemalu σε κάποιες περιοχές) αντιπροσωπεύει τον κεραυνό. Ο Amadioha εξευμενίζεται με τελετουργίες από τους ιερείς του και λατρεύεται σε διάφορες περιοχές των Igbo. Θεωρείται τρομερός και κάποιες φορές οι άνθρωποι καταριούνται τους ορκισμένους τους εχθρούς να πεθάνουν από τον Amadioha (Chukwuenzi, 2008).
Η σελήνη παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην κοσμολογία τους. Το φεγγάρι δεν αντιμετωπίζεται ως θεότητα ούτε λατρεύεται, αν και ασκεί τεράστια επίδραση στις κοινωνίες των Igbo. Ο ήλιος θεωρείται βλαβερή και πολύ ισχυρή δύναμη, για να παίζει κανείς μαζί της. Απεναντίας, η σελήνη θεωρείται αγαθή και καλή, που φωτίζει το σκοτάδι της νύχτας. Επηρεάζει πολλές δραστηριότητες των Igbo, καθώς οι φάσεις της σελήνης έχουν διαφορετική σημασία. Υπάρχει η αρχή, το τέταρτο της σελήνης, η ημισέληνος και η πανσέληνος. Κατά την πανσέληνο, άνθρωποι με πνευματικές και ψυχικές ασθένειες χειροτερεύουν και μπορεί να γίνουν βίαιοι. Η σελήνη επίσης επιδρά στο ημερολόγιο των Igbo. Στο ημερολόγιο των Igbo ο μήνας ονομάζεται όπως η σελήνη, Onwa. Το ημερολόγιό τους έχει δώδεκα μήνες και σε κάθε έναν αποδίδονται συγκεκριμένες δραστηριότητες. Στον τρίτο μήνα φυτεύουν, αν και, όταν οι βροχές έρθουν νωρίτερα, ξεκινούν και από τον δεύτερο. Ο πέμπτος μήνας σηματοδοτεί την πρώτη συγκομιδή του Νέου Χρόνου, αν και σε ορισμένες περιοχές αυτό διαφέρει. Τον έβδομο και όγδοο μήνα τον αφιερώνουν σε γιορτές, που μπορεί να αφορούν συγκεκριμένες εκδηλώσεις, όπως χορός, μεταμφιέσεις κλπ. Κάθε μήνας έχει 28 ημέρες και κάθε εβδομάδα (Izu) έχει τέσσερις μέρες. Και σήμερα ακόμη οι Igbo απευθύνουν κοινωνικούς τίτλους μεταξύ τους, όπως Onwa na etiri oha, δηλαδή το πρόσωπο που σκορπάει τη λάμψη του/της στους ανθρώπους, όπως η σελήνη (Chukwuenzi, 2008).
Παρόλο που οι Igbo θαυμάζουν τα αστέρια (Kpakpandu ή kpakpando) στον ουρανό, δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τη σχέση τους με κοινωνικές δραστηριότητες. Όταν έχει πολλά αστέρια τη νύχτα, γνωρίζουν ότι δεν θα βρέξει, ενώ ξέρουν ότι το αντίθετο σημαίνει βροχή και προετοιμάζονται αναλόγως. Τα πεφταστέρια έχουν ιδιαίτερη κοινωνική σημασία για τους Igbo, επειδή σημαίνουν γι’ αυτούς ότι ένα σημαντικό πρόσωπο πέθανε ή πρόκειται να πεθάνει. Κάποιοι άλλοι, ωστόσο, τα συσχετίζουν με καλούς οιωνούς (Chukwuenzi, 2008).
Ο ήλιος (Anyanwu) συνδέεται έντονα με την κοινωνία των Igbo και επηρεάζει την αντίληψη που αντανακλάται στις διάφορες κοινωνικές οργανώσεις. Θεωρείται προάγγελος της μέρας και της νύχτας. Ρυθμίζει το πότε θα δουλέψουν και πότε θα ξεκουραστούν. Σε κάποιες περιοχές θεωρείται θεότητα ή θρησκεία ή αναφέρεται ως «θεός ήλιος». Η λατρεία στοχεύει να εξιλεώσει τον ήλιο για την επιρροή του στα ανθρώπινα ζητήματα. Οι Igbo έχουν μια αντιμαχόμενη σχέση με τον ήλιο, που αντιμετωπίζεται με φόβο. Ο ήλιος θεωρείται βλαβερός, αλλά και ζωοδότης και ως ενδυναμωτής των ανθρώπων, γι’ αυτό και δέχεται τον σεβασμό τους. Συμβολίζει τη δύναμη και τον ανδρισμό. Σε κάποιες περιοχές όπως η Nsukka, η λατρεία του θεού ήλιου συμβολίζεται με ένα πήλινο αγγείο και ένα τελετουργικό δέντρο που φυτεύεται πίσω από το πήλινο δοχείο, μπροστά από την είσοδο, στον περίβολο της οικογένειας, για να προστατεύει τα μέλη της οικογένειας. Οι Igbo ονοματίζουν τα παιδιά τους με τον ήλιο και ορισμένες φορές αναφέρονται στα παιδιά τους ως παιδιά του Anyanwu (Chukwuenzi, 2008).
Μορφές ύπαρξης
Σε γενικές γραμμές, μπορούν να διακριθούν τρεις γενικές κατηγορίες ύπαρξης στους Igbo. Η πρώτη είναι: πνεύμα και δυνάμεις, που μπορούν να βρεθούν σε διαδοχική σειρά, (1) η Υπερβατική Θεότητα (Chukwu/Chineke), (2) το Ισχυρό Πνεύμα (agbara), (3) το Προγονικό Πνεύμα (Ndichie), (4) το Πνεύμα των Νεκρών, (5) το Ανθρώπινο Πνεύμα, (6) το Πνεύμα που σχετίζεται με την προσωπικότητα των πραγμάτων, (7) οι Δυνάμεις που μπορεί να είναι φαινόμενα ή σχετίζονται με ορισμένες ανθρώπινες προσπάθειες, (8) Δυνάμεις που ενυπάρχουν στα φυσικά αντικείμενα (9) το Κακό Πνεύμα-διάβολος (akala ogoli, ogbanje). Η δεύτερη κατηγορία όντων είναι τα ανθρώπινα και η τρίτη τα πράγματα (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Έτσι, προκύπτουν τα τρία επίπεδα δυνάμεων/θεοτήτων, τα οποία είναι: το Chi, η θεότητα Γη (ala) και ο Ikenga. Ο Chukwu (chi) είναι ο μεγάλος δημιουργός όλων των πραγμάτων. Η θεότητα Γη (ala) λειτουργεί ως φύλακας της ηθικής συνείδησης και η προστάτις και βοηθός της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο Alusi εκπροσωπεί τις αόρατες υπερφυσικές δυνάμεις που εξυπηρετούν κάθε μορφή λειτουργίας· κάποιες καλές, άλλες άσχημες· και ο Ikenga σχετίζεται με το αριστερό και το δεξί χέρι του ανθρώπου, που εξαρτώνται από το ποιο χρησιμοποιεί περισσότερο ή καλύτερα (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Ο Ikenga εκπροσωπεί επίσης και το ταλέντο του ανθρώπου, τη δύναμη, την προσπάθεια και την επίτευξη. Η λατρεία του είναι ζωτικής σημασίας, αντιπροσωπεύοντας τους προγόνους ενός ανθρώπου με τη σειρά τους είναι οι φύλακες της ηθικής και της κοινωνικής τάξης. Ένα πρόσωπο πρέπει να προσφέρει σταθερά καθημερινές θυσίες στους προγόνους και να δείχνει ετοιμότητα και ενδιαφέρον να τηρεί τους νόμους και τα έθιμα της γης, χωρίς τα οποία ούτε η ζωή ούτε η ευημερία του δε θα μπορούσε να διασφαλιστεί. Η ιδέα είναι ότι το Chi κάθε ανθρώπου του παρέχει ιδιαίτερα ταλέντα και δεξιότητες και ο Ikenga, μέσω της αξιοποίησης του δεξιού και του αριστερού χεριού, τον υποστηρίζει και τον προστατεύει, στη σφυρηλάτηση και την δημιουργία του δρόμου της επίτευξης και της επιτυχίας στη ζωή. Αναμένεται από έναν άνθρωπο, για να συνεχίζει να επιτυγχάνει στη ζωή, να διατηρεί καλή σχέση και με το Chi και τον Ikenga. Γι’ αυτό, υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ Ikenga, Chi και γήινης θεότητας. Αν ο προσωπικός θεός κάποιου (το Chi) είναι ξυπνητός και δραστήριος και κάποιος διατηρείται αμόλυντος από βδελύγματα, πηγαίνει καλά στη ζωή του· αλλά αν το Chi κάποιου αντικατασταθεί από τον Agwu – ένα κατεργάρικο πνεύμα, τότε η κακοτυχία και η αποτυχία είναι αναπόφευκτα (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Όπως συμβαίνει σε μια κοινωνία να καθορίζεται από νόμους και έθιμα, έτσι και όλα τα πράγματα καθορίζονται από τους νόμους της φύσης. Ένα άτομο μπορεί να είναι πολιτικά, θρησκευτικά ή ακόμη και κοινωνικά καθορισμένο, αλλά το πεπρωμένο είναι μια ενέργεια ή δύναμη, που ελέγχει τα γεγονότα, που θεωρείται ότι ενισχύεται από τον θεό ή τη μοίρα. Η μεταφυσική διαμεσολάβηση της θεάς Γης, του Chi και του Ikenga επιδρούν στο πεπρωμένο. Υπάρχουν τρεις βασικοί παράγοντες, που επηρεάζουν την επιτυχία ή την αποτυχία: η εύνοια του Chi κάποιου, η προσωπική προσπάθεια κάποιου, που συμβολίζεται από τον Ikenga και τέλος η συνειδητή προσπάθεια διατήρησης των νόμων και των εθίμων της κοινότητας. Πέρα από αυτά, για να διασφαλιστεί η καλή έκβαση των πραγμάτων, χρειάζεται να γίνονται διαρκώς σπονδές στους προγόνους, για να παρέμβουν (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Ο χρόνος
Ο χρόνος δεν διακρίνεται στις γνωστές σε εμάς κατηγορίες, αλλά είναι κυκλικός. Επηρεάζει και επηρεάζεται από ορατά και αόρατα όντα, υπολογίζεται βάση της διαδοχής κάθε μέρας και νύχτας, τις ημέρες της αγοράς[1], τη σελήνη, τις εποχές και τον καιρό. Σηματοδοτείται από τελετουργίες και έχει ιερή σημασία (Ossai, 2016).
Οι Igbo δεν γνώριζαν την έννοια του χρόνου βάσει των συμβατικών διαιρέσεών του σε ώρες, ημερομηνίες, μήνες και έτη. Δεν έχουν την έννοια του αορίστου (ως παρελθοντικού χρόνου). Εκ των πραγμάτων, ο χρόνος είναι μια αφαίρεση, που υπάρχει σε διανοητικό επίπεδο. Ως παρελθόν νοείται ότι μπορούμε να θυμηθούμε, παρόν είναι ό,τι είμαστε σε θέση να θεωρήσουμε ως τώρα, συνήθως αντανακλώντας το παρελθόν και το μέλλον. Τέλος, το μέλλον είναι η ανθρώπινη προσδοκία για αυτό. Όταν οι Igbo, λοιπόν, κλήθηκαν να προσαρμοστούν στον δυτικό τρόπο υπολογισμού του χρόνου, αυτό προκάλεσε πολλές παρανοήσεις και σύγχυση (Ossai, 2016).
Οι Igbo αντιλαμβάνονται το σύμπαν και τα γεγονότα ως κινούμενα σε κυκλική τροχιά. Η επαναλαμβανόμενη κίνηση του ήλιου και της σελήνης, ο ατέλειωτος κύκλος των εποχών του έτους, ο κύκλος των φυτών, των λαχανικών, ακόμη και της ανθρώπινης ζωής, όλα αυτά φαίνεται να τελειώνουν στην προοπτική του υπολογισμού του χρόνου με δυτικό τρόπο. Η κυκλική αυτή αντίληψη χαρακτηρίζεται από γεγονότα και δραστηριότητες, που είναι επιφορτισμένα με θρησκευτικό, πολιτικό και πολιτισμικό τόνο. Αντί για το συνηθισμένο δυτικό χρονόμετρο, η παραδοσιακή Αφρική σκέφτεται με όρους κοσμογονικού χρόνου, μυστικιστικού χρόνου, ιστορικού χρόνου, γεωγραφικού, εποχιακού, ηλιακού, σεληνιακού χρόνου κοκ. (Ossai, 2016).
Ο παραδοσιακός χρόνος των Igbo χαρακτηρίζεται από δύο μέρη: το ορατό και το αόρατο. Ο χρόνος, το ημερολόγιο και οι ημέρες της αγοράς στο σύστημα αντιλήψεων των Igbo μπορούν να περιγραφούν ως τόπος συνάντησης όλων των φυσικών και πνευματικών όντων. Η φυσική συνομιλία και εργασία με τον χρόνο και το πνευματικό θεωρούνται ότι καθορίζουν τον χρόνο. Το ημερολογιακό έτος των Igbo, γνωστό ως IguAro περιλαμβάνει παρατηρήσεις από τον ορατό κόσμο, αλλά υπολογίζεται βάσει του ήλιου, των ημερών της αγοράς και της σελήνη και ορίζεται από τελετουργίες. Στις μέρες της αγοράς συμμετέχουν εξίσου οι ζωντανοί και τα πνευματικά όντα. Για παράδειγμα, η θεότητα Nwanyieke είναι μια γριά γυναίκα. Κάθε ημέρα της αγοράς του Eke, πριν λαλήσει ο πετεινός, αυτή εμφανίζεται στην αγορά με τη σκούπα της στο δεξί χέρι και χορεύει γύρω από τον απέραντο ανοιχτό χώρο, καλώντας με τη σκούπα της προς όλες τις κατευθύνσεις της γης και έλκοντας ανθρώπους από κάθε γη (Achebe, 1986a, Ossai, 2016).
Ο χρόνος υπολογίζεται με αφηρημένους όρους. Ο Igbo, όταν μιλάει, δεν αναφέρεται στις 12 το μεσημέρι ούτε στη Δευτέρα ούτε στο 2013. Χρησιμοποιεί μη συγκεκριμένους όρους: το ηλιοβασίλεμα, όταν οι κότες επιστρέφουν στον κόκορα την αυγή, στη διάρκεια της γιορτής του yam, στην έναρξη της περιόδου βροχών πριν δύο χρόνια. Αυτό δείχνει ότι για τον Igbo ο χρόνος υπολογίζεται με γεγονότα, που σχετίζονται με την κίνηση του ήλιου και της σελήνης ή σε σχέση με γεγονότα ή με τον καιρό, όταν υπάρχει μια χρονική περίοδος αναφοράς. Με άλλα λόγια, το ημερολόγιο Igbo, γνωστό ως Iguaro, βασίζεται στον κύκλο της σελήνης, όπου κάθε πλήρης κύκλος είναι ένας μήνας αποτελούμενος από 28 ημέρες και 13 φεγγάρια (μήνες) συν μια μέρα, που αποτελούν ένα έτος. Αυτή η επιπλέον μέρα ονομάζεται Amaghi Aha στο Obollo της πολιτισμικής περιοχής Nsukka των Igbo. Με αυτό τον υπολογισμό, το έτος έχει 365 μέρες (Ossai, 2016).
Έχουν τέσσερις μέρες αγοράς, που περιλαμβάνουν την τοπική τους «εβδομάδα». Αυτές οι μέρες της αγοράς αποκαλούνται με ονόματα θεών και θεαινών, που κυβερνούν τη μοίρα και τις δραστηριότητες των ανθρώπινων όντων. Κάθε θεός ή θεά έχουν τη δική τους συγκεκριμένη μέρα. Eke, Oye, Afo και Nkwo είναι οι θεοί και θεές που έγιναν τα ονόματα των ημερών της αγοράς. Παραδοσιακά, κάθε παιδί Igbo είναι αφιερωμένο σε έναν θεό ή θεά, ανάλογα με τη μέρα που γεννήθηκε. Αυτή η πρακτική είναι μοναδική στην Αφρικανική ήπειρο. Οι μόνοι άλλοι που την ασκούν είναι οι Akan της Ghana. Κι αυτοί ακολουθούν μια πανομοιότυπη ονοματοδοσία των παιδιών βάσει των θεών, των οποίων τις μέρες της εβδομάδας γιορτάζουν (Mbabuike, 1996).
Ο χρόνος υπολογίζεται βάσει δύο κατηγοριών· του ανθρώπινου και του οικολογικού. Ο ανθρώπινος χρόνος διακρίνεται επίσης σε δύο σφαίρες, την ατομική και συλλογική/κοινοτική. Ο ατομικός ανθρώπινος χρόνος είναι οι μεταβατικές και κοινωνικές στιγμές στη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου· γέννηση, εφηβεία, μύηση, γάμος, ανάληψη τίτλων, θάνατος, ταφή και κηδεία. Ο συλλογικός/κοινοτικός χρόνος είναι οι στιγμές που νοηματοδοτούνται από την κοινότητα συλλογικά, όπως η νέα γιορτή yam, η μεταμφίεση, το τελετουργικό για τη θεότητα και ούτω καθεξής. Ο οικολογικός χρόνος σχετίζεται με διαφορετικές εποχές, που υποστηρίζονται από θρησκευτικές δραστηριότητες. Τέτοιες περίοδοι, όπως το izumuo (τελετουργική εβδομάδα), το onwaolu (περίοδος σκληρής δουλειάς), το onwairiji (η περίοδος της γιορτής yam). Επιπλέον, σε κάθε τόπο έχουν συγκεκριμένους όρους και φράσεις για μεμονωμένα συμβάντα που παρέχουν περαιτέρω βάση για διάφορους υπολογισμούς του χρόνου (Ossai, 2016).
Η κυκλικότητα της ζωής και των δραστηριοτήτων, όπως παρατηρήθηκαν στην κοινοτική τελετουργία και στο γεγονός ότι οι πιο παραδοσιακοί Igbo είναι αγρότες είναι ο καθοριστικός παράγοντας του κοινοτικού/συλλογικού χρόνου στους Igbo. Για παράδειγμα, η νέα γιορτή yam στην κοινότητα Ezimo στην περιοχή Nsukka, γνωστή ως Ejokike πραγματοποιείται την περίοδο, κατά την οποία το νέο yam είναι έτοιμο για συγκομιδή. Τηρούν επίσης τις μεταμφιέσεις Akatakpa και Echericha κατά την περίοδο της ξηρασίας. Σύμφωνα με τους ερευνητές οι μεταμφιέσεις γίνονται στην περίοδο ξηρασίας για δύο κυρίως λόγους: επειδή η βροχή καταστρέφει τις μάσκες και γιατί η βροχή κάνει τις μάσκες άβολες για το πνεύμα που θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω από τις μάσκες. Δεύτερον, είναι προτιμότερη η περίοδος ξηρασίας, επειδή τότε γίνονται λιγότερες αγροτικές εργασίες. Οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν να κάνουν λιγότερη δουλειά στα αγροκτήματα και γι’ αυτό δίνεται η ευκαιρία για ψυχαγωγικές δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση και η συμμετοχή στη γιορτή των μεταμφιέσεων (Ossai, 2016).
Ο χρόνος των Igbo έχει την προέλευσή του στις τελετουργικές, συμβολικές και πνευματικές δυνάμεις των ημερών της αγοράς. Μυθολογικά εκφράζεται με την αντίληψη ότι το πνεύμα έδωσε στους Igbo τη γνώση του χρόνου, αποκαλύπτοντας τις μέρες της αγοράς. Αυτό συνεπάγεται το ότι η κοσμολογία των Igbo είναι βαθιά θρησκευτική, περιλαμβάνοντας την ιδέα του χρόνου. Ο χρόνος δεν είναι μόνο ένα φυσικό, αλλά και ένα πνευματικό φαινόμενο, που διασφαλίζει την αρμονία στη ζωή τους και την κοινωνία τους, διατρέχοντας οριζόντια και κάθετα κάθε τους δραστηριότητα. Τα αόρατα όντα κρατούν τον χρόνο μαζί τους και είναι επίσης παρόντα μαζί με τους ανθρώπους όλη την ώρα. Αυτή η αντίληψη, ότι τα αόρατα όντα είναι διαρκώς παρόντα, προσδίδει στον χρόνο μια διαρκή ιερότητα (Ossai, 2016).
Ο χρόνος είναι επίσης αφιερωμένος στους προγόνους, στους θεούς και σε άλλες πνευματικές δυνάμεις. Αυτό δείχνει για ποιον λόγο η απόδοση τιμών στις πνευματικές δυνάμεις παίζει σημαντικό ρόλο στον υπολογισμό του καθημερινού χρόνου. Για παράδειγμα, ο αρχηγός της οικογένειας κάθε πρωί διεξάγει μια πρωινή προσευχή, που ορίζει την έναρξη της μέρας και των δραστηριοτήτων. Διάφορες γιορτές ορίζουν το ημερολόγιο. Οι παραδοσιακοί τηρητές του χρόνου είναι οι Ιερείς ή Dibia. Οι γονείς ονομάζουν και αφιερώνουν τα παιδιά τους στις πνευματικές δυνάμεις, που σηματοδοτούν τον χρόνο, βάσει του ποια δύναμη σηματοδοτούσε τη μέρα της γέννησής τους. Επίσης, η μέρα της γέννησης επηρεάζει και το πεπρωμένο του παιδιού (Ossai, 2016).
Ο ρόλος του Chi στην αυτοπραγμάτωση σύμφωνα με την κοσμολογία των Igbo
Το Chi είναι συνοπτικά ο φύλακας/προσωπικός θεός της παράδοσης Igbo, που θεωρείται υπεύθυνος για την επιτυχία ή την αποτυχία ενός ανθρώπου και παίζει κεντρικό ρόλο στη ζωή του. Είναι ο περιέκτης του πεπρωμένου και επιδρά στη δόμηση της ταυτότητας. Η αντίληψη αυτή έχει εφαρμογή στο ταξίδι της ζωής, ιδιαίτερα σε σχέση με την αυτό-πραγμάτωση, καθώς η κουλτούρα των Igbo ενθαρρύνει τη σκληρή δουλειά και τα επιτεύγματα. Δεν είναι μια συνήθης αφηρημένη έννοια, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα στην καθημερινή ζωή και εμπειρία ενός ατόμου μέσα στην κοινότητα. Είναι μια πρακτική αρχή που έχει βαθιές επιπτώσεις στην ατομική ψυχή και στην αυτό-πραγμάτωση. Κεντρικό είναι το ερώτημα της προσωπικής επιλογής στα πλαίσια του πεπρωμένου (Onyibor, 2019).
Το Chi, όπως ο Chineke ο υπέρτατος δημιουργός, συνήθως γράφονται με κεφαλαίο «C». Ο Chineke αποτελείται από τρεις λέξεις: Chi-na-ke. Κεντρικής σημασίας είναι η λέξη na που έχει τρεις πιθανές ερμηνείς: (1) όταν προφέρεται με υψηλό τόνο, τότε σημαίνει ο οποίος ή το οποίο. Τότε Chineke σημαίνει αυτός που δημιουργεί. (2) Όταν προφέρεται με χαμηλό τονισμό, το na μπορεί να σημαίνει το βοηθητικό ρήμα κάνει (does) και σε αυτή την περίπτωση, Chineke σημαίνει το Chi πράγματι (does) δημιουργεί. (3) Όταν λέγεται με χαμηλό τόνο στη φωνή, μπορεί επίσης να σημαίνει τον συμπλεκτικό σύνδεσμο και. Σε αυτή την περίπτωση, αλλάζει κάτι θεμελιώδες, επειδή το eke δεν παραμένει πια ως ένα ρήμα, αλλά μεταστρέφεται σε ουσιαστικό. Οπότε, Chineke σημαίνει Chi και eke (Onyibor, 2019).
To Chineke που ερμηνεύεται ως Chi που δημιουργεί δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια δυιστική θεότητα στην παραδοσιακή θρησκεία των Igbo, Chi και eke. Οι πρώτοι ιεραπόστολοι, προφέροντας με λάθος τόνο το na, μετέβαλαν έναν δικέφαλο παγανιστικό θεό σε άγιο τον αγίων. Σε ορισμένες περιπτώσεις το eke (σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται και ως aka) θεωρείται να έχει τις ίδιες ιδιότητες με το Chi. Για παράδειγμα, το όνομα chinweuba (που περιέχει το Chi) έχει άλλη μια εκδοχή ως Ekejiuba (το eke διατηρεί την αύξηση). Παρομοίως, το Nebechi (περιέχει το Chi) και το Leweke (Lemeke) μοιάζουν με το eke και φαίνονται και τα δύο να έχουν το ίδιο ακριβώς νόημα, εκτός από το ό,τι το eke εμφανίζεται στη θέση του Chi (Onyibor, 2019).
Το chi και το eke είναι στενά συνδεδεμένες θεότητες, ίσως ο ίδιος θεός σε
διπλή εκδήλωση, όπως αρσενικό και θηλυκό· ή η δυαδικότητα μπορεί
να έχει δημιουργηθεί με σκοπό να φέρουν δύο διαλεκτικούς
παραποτάμους του Igbo σε λειτουργική ένωση. Βασική κοσμολογική αρχή τους είναι η σύζευξη αντιθέτων ή αλληλοσυμπληρωματικών στοιχείων ως τρόπος επεξήγησης της πραγματικότητας (Onyibor, 2019).
Ο Chineke φαίνεται να εργάζεται μέσω του Chi, για να δημιουργήσει τον άνθρωπο, αλλά και συμβουλεύεται τον άνθρωπο ή συνεργάζεται μαζί του, για να δημιουργήσει τον κόσμο ή να ενισχύσει την κατοίκησή του. Η παραδοσιακή κοσμολογία υποστηρίζει ότι έργο της δημιουργίας δεν είναι μία εντολή, αλλά μια συνεχιζόμενη διαδικασία, όπου ο Chineke και ο άνθρωπος συνδιαλέγονται σε κρίσιμα ζητήματα και στιγμές, μερικές φορές συμφωνώντας και μερικές φορές όχι. Σε κρίσιμες κοσμολογικές στιγμές, ο Chukwu θα συζητήσει για το σύμπαν του με τον άνθρωπο. Οι στιγμές της πρώτης επίγνωσης του ανθρώπου για τις συνέπειες του θανάτου είναι μια τέτοια συγκυρία. Ένας άνθρωπος μπορεί να μιλάει και να διαπραγματεύεται ακόμη και με το chi του τη στιγμή της δημιουργίας του. Κι επιπλέον, ο ίδιος ο Chukwu με όλη του τη δύναμη και τη δόξα δεν φτιάχνει τον κόσμο με εντολές. Συνομιλεί με το άνθρωπο, συζητά με τον αρχετυπικό άνδρα και γυναίκα, τους Nri και Adama και μάλιστα στρατολόγησε τις καλές του υπηρεσίες, για να κάνει τη γη παραγωγική και σταθερή (Onyibor, 2019).
Είναι συγχρόνως και υπό αυτή την έννοια ο προσωπικός θεός του καθενός, ως προσωπική ζωτική δύναμη ή ως δημιουργός ενέργεια μέσα του. Κάθε άτομο έχει το δικό του Chi, που είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. Το Chi του άνδρα είναι αρσενικό και της γυναίκας θηλυκό. Όταν κάποιος πεθαίνει, το Chi του επιστρέφει στον Chiukwu. Βρίσκεται σε διαρκή επεξεργασία και δεν μένει στατικό. Οπότε, οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες στη ζωή προκύπτουν από αυτή τη σχέση του ανθρώπου με το Chi του. Κάποιες φορές εναρμονίζονται και συμφωνούν μεταξύ τους, κάποιες άλλες, όμως, προκύπτουν διαφωνίες. Καθένας έχει το πνευματικό του ζευγάρι, το Chi, με το οποίο δένεται κατά τη γέννησή του και τον συνοδεύει ως τον θάνατό του. Είναι αυστηρά προσωπικό και τον βοηθά να επικοινωνεί με τους προγόνους του (Onyibor, 2019).
Μια άλλη πτυχή του Chi είναι η εγκαθίδρυσή του στο νέο σπίτι ενός ζευγαριού. Κάθε παντρεμένος άνδρας και γυναίκα αναμένεται να εγκαταστήσει ένα ιερό για το Chi του/της, αμέσως μόλις χτίσει το δικό του/της σπίτι. Συνήθως τα ιερά τους ιδρύονται μπροστά στο σπίτι και μπορεί να εφάπτονται με αυτό. Συχνά περιλαμβάνει το πήλινο πιάτο oku chi, από την καθιερωμένη λατρεία Chi της μητέρας, που ονομάζεται inyi, irota, irolu ή ikute Chi (ανάλογα με τη διάλεκτο) και περιέχει μία δέσμη, η οποία συμβολίζει την ετοιμότητα του ατόμου να θρέψει το Chi με τις απαραίτητες θυσίες. Τα αντικείμενα αυτά τοποθετούνται ή θάβονται μέσα σε τρίποδο από τα φυτεμένα δέντρα ogirisi, ora, and ogbu, για να εμφυτεύσουν και να θεμελιώσουν τη λατρεία του Chi στο γαμήλιο νοικοκυριό, από όπου προσφέρονται η λατρεία alom -chi και η ετήσια θυσία. Το alom -chi είναι μια γιορτή προς τιμή του Chi, για να εκφραστεί ευγνωμοσύνη και εκτίμηση για της ληφθείσες εύνοιες. Σε αυτό αφιερώνεται μία μέρα του χρόνου (Onyibor, 2019).
Η ζωή ενός ατόμου συνδέεται με την οικογένειά, το χωριό, ολόκληρη την κοινότητα των ζωντανών, των νεκρών και των αγέννητων. Το ταξίδι της ζωής είναι μια πορεία διαφορετικών επιτευγμάτων αυτοπραγμάτωσης από την οικογένεια και τα συγγενικά επίπεδα, μέχρι το συλλογικό επίπεδο. Ένα άτομο είναι άτομο, επειδή μοιράζεται και επικοινωνεί με τους άλλους. Ο άνθρωπος νοείται ως κοινοτικό όν που ακολουθεί το ταξίδι του προς την αυτοπραγμάτωση. Η ατομική ταυτότητα και η αυτοπραγμάτωση διαμορφώνονται μέσω πολλαπλών και τεμνόμενων διαλόγων του ατόμου με το συλλογικό σύστημα σκέψης και πεποιθήσεων του λόγου, στον οποίο το Chi είναι μια αναπόσπαστη πτυχή ως πρακτική πραγματικότητα και όχι ως μια αφηρημένη έννοια. Είναι μια πρακτική αρχή με εκτεταμένη επίδραση στην ατομική ψυχή (Onyibor, 2019).
Η σημασία των ονομάτων
Τα προσωπικά ονόματα της κουλτούρας των Igbo παντού, αλλά ιδιαίτερα στις περιοχές τους, διατηρούν σε βάθος τη σημασία τοςυ ως προέκταση του εαυτού και της πολιτισμικής κληρονομιάς. Συχνά, ιδιαίτερα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, τα ονόματα θεωρούνται απλώς ως σημάδια που προσδιορίζουν άτομα ή ομάδες. Για τους Igbo ένα καλό όνομα είναι καλύτερο από τον πλούτο ή τα κοινωνικά και πολιτικά οφέλη. Τα ονόματα είναι πραγματικά πρόσωπα, που αποδίδονται με λέξεις και ήχους. Το να υπάρχεις χωρίς όνομα για τους Igbo ισοδυναμεί με το να είσαι δίχως πρόσωπο, να μην έχεις σημασία για την κοινωνία ή να μην έχεις κοινωνική κατάσταση. Τα ανθρωπονύμια, τα προσωπικά ονόματα, ανάμεσα στους Igbo και άλλες εθνικές ομάδες, είναι ταυτόσημες, ταξινομητικές και δηλωτικές. Ένα νέο μέλος στο σόι (clan) πρέπει να έχει μια αναγνωρίσιμη ατομική ταυτότητα. Είναι δυνατό να εντοπιστεί ο κάτοχος οποιουδήποτε ονόματος σε μια συγκεκριμένη οικογενειακή γενεαλογία, σε μια συγκεκριμένη φυλή ή εθνική ομάδα. Το περιεχόμενο των ονομάτων πάντα δηλώνει την κατανόηση των Igbo για τον εαυτό τους, το σύμπαν και τον Θεό και τη σχέση τους με το θεό, τον κόσμο και μεταξύ τους (Mbabuike, 1996).
Η διαδικασία της ονοματοδοσίας είναι τόσο αρχαία, όσο και οι Igbo (τουλάχιστον 4.000 χρόνων). Τα ονόματα εναγκαλίζονται τις θρησκευτικές πρακτικές για την ψυχή και γιορτάζουν τη μετενσάρκωση των προγόνων· εκφράζουν ευγνωμοσύνη στο θεό για τις ευλογίες του· σχετίζονται με κοινωνικές υποθέσεις, εκδηλώσεις, προσευχές και ευχές. Δεν είναι απλώς λέξεις αναγνώρισης ή ταυτοποίησης· πάντοτε κατέχουν ένα νόημα και συχνά είναι γεμάτα με φιλοσοφικές δηλώσεις. Τα ονόματα και η ονοματοδοσία πάντα περιβάλλονται από συγκεκριμένες τελετές και τελετουργικά, που αποτελούνται από λέξεις, παραστάσεις, προσφορές και γιορτές. Η τελετή ονοματοδοσίας είναι το αποκορύφωμα της αποδοχής του νεογέννητου από την οικογένειά του, τη φυλή και τον κόσμο των ζωντανών (Mbabuike, 1996).
Τα ονόματα σε όλη την Αφρικανική ήπειρο σημαίνουν πολλά για τους Αφρικανούς, καθώς αντικατοπτρίζουν πάντα κρίσιμα στοιχεία του χώρου, του χρόνου και του θεϊκού στην αφρικανική κουλτούρα. Μπορεί να σχετίζονται με το ogbanje, τη μετενσάρκωση ενός εκλιπόντος προγόνου ή μαρτυρούν ευγνωμοσύνη στους θεούς για τις ευλογίες του ή σχετίζονται με κοινωνικο-ιστορικές υποθέσεις εν γένει. Η μετενσάρκωση είναι ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο που διαπερνά τον κοσμογονικό χώρο των ανθρώπων. Ένα νεογέννητο παιδί πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά, για να προσδιοριστεί οποιαδήποτε φυσική ομοιότητα με έναν πρόγονο, ένα εκλιπόν μέλος της οικογένειας. Λαμβάνονται υπόψη τα πάντα: κρεατοελιές, σημάδια γέννησης, το σχήμα της μύτης και των χειλιών του παιδιού και άλλοι χαρακτηριστικοί τρόποι, που θα βοηθήσουν στο να προσδιορίσουν ποιος επέστρεψε στη ζωή μέσα από το νεογέννητο κι έτσι να καθοριστεί το όνομα του βρέφους, με το οποίο αναγεννιέται ο νεκρός. Συχνά θεωρείται ότι οι άνθρωποι μετά τον θάνατο μετενσαρκώνονται ως παιδιά σε αγαπημένα μέλη της οικογένειάς τους. Κάποιος μπορεί να μετενσαρκωθεί πολλές φορές και σε πολλά μέλη της οικογένειας. Μια γυναίκα που το παιδί της πεθαίνει στη γέννα ή στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να γεννήσει το ίδιο άτομο. Αυτό το παιδί που μένει, έρχεται σε άλλη μετενσάρκωση και ξαναφεύγει λέγεται ogbanje («αυτός που επιστρέφει, που είναι εκεί μέσα και εκτός») και πολύ συχνά έχει παρόμοια σημάδια, σκιά δέρματος, χρώμα μαλλιών και άλλες φυσικές ομοιότητες. Ο ogbanje γίνεται έτσι το φυσικό όνομα που δίνεται σε αυτό το μετενσαρκωμένο μωρό, που έρχεται και φεύγει. Για να σταματήσει αυτός ο θάνατος του παιδιού ξανά και ξανά, πρέπει να διεξαχθούν συγκεκριμένες τελετές και τελετουργικά, στη διάρκεια των οποίων ο μάντης ή ο ιερέας θα «κατέβαινε» στην άβυσσο του αόρατου κόσμου, για να ανακτήσει το iyu uwa του παιδιού, τον λίθο της ζωής/της γης. Αν αυτός ο λίθος δεν ανακτηθεί, το παιδί θα συνεχίσει να ανταποκρίνεται στο κάλεσμα των συντρόφων του/της στο αόρατο, πεθαίνοντας κάθε φορά που γεννιέται σε αυτή τη γη (Mbabuike, 1996).
Η αφρικανική κοινωνία είναι μια ιερή οντότητα, που αποτελείται από τον παντοδύναμο Θεό, τους θεούς, τους προγόνους, τους νεκρούς, τα πνεύματα και τους ζωντανούς, που διαρκώς επικοινωνούν μεταξύ τους. Είναι οι πρόγονοι και οι προσωπικοί θεοί, το Chi, που παρέχει προστασία και καθοδήγηση στους ζωντανούς και στους πρόσφατα νεκρούς, οι οποίοι χρειάζονται επίσης προστασία στο ταξίδι τους στην αιωνιότητα. Οι ζωντανοί πρέπει να αναγνωρίσουν την ασημαντότητά τους απέναντι στο μεγαλείο των θεών. Οι ζώντες πρέπει να αναζητήσουν το θεϊκό μονοπάτι τους και να το ακολουθήσουν, οδηγώντας μια ζωή άξια να βιωθεί. Η οικεία και συνεχής σχέση μεταξύ των ζωντανών και των θεών, το Chi τους, οδηγούν στον πολλαπλασιασμό του προθέματος Chi ή Chukwu (που σημαίνει «προσωπικός θεός» ή «μεγάλος θεός») μεταξύ των ονομάτων που οι Igbo επιλέγουν για τα παιδιά τους. Μερικά παραδείγματα είναι Chikeluo (Το τέλειο δημιούργημα του θεού), Chukwuemeka (Ο θεός τα έκανε όλα υπέροχα), Chukwuma (Ο θεός ξέρει καλύτερα), Onyekachukwu (ποιος είναι πιο μεγαλειώδης από τον θεό;), Chukwudi (ο θεός είναι πάντοτε ζωντανός), Ngozichukwuka (Οι ευλογίες του θεού είναι οι πιο μεγαλειώδεις). Αυτά τα ονόματα και άλλα δείχνουν τη στενή σχέση των Igbo με τους θεούς τους (Mbabuike, 1996).
Τα ονόματα των Igbo μπορεί να αποτελούνται από λέξεις, φράσεις, ευχές και προσευχές. Κάθε περίσταση, όλα τα γεγονότα και οι χρονολογίες χρησιμοποιούνται, για να διαμορφώσουν ονόματα, που γιορτάζουν ιστορικά γεγονότα και πεποιθήσεις. Ορισμένα ονόματα απλώς δηλώνουν φιλοσοφικές αλήθειες της ζωής. Για παράδειγμα, υπάρχει το όνομα Nneka, που σημαίνει «η μητέρα είναι η σπουδαιότερη», εκφράζοντας ευγνωμοσύνη σε μια εκλιπούσα γυναίκα πρόγονο. Ένα άλλο σύνολο ονομάτων δηλώνει την περιφρόνηση των Igbo για υλιστικές αναζητήσεις: Nwakaego («ένα παιδί είναι σπουδαιότερο από τον πλούτο»), Onwelummadu («ένας άνθρωπος που έχει άλλους ανθρώπους γύρω του είναι πλουσιότερος από αυτόν που έχει χρήματα»). Οπότε, όλα τα ονόματα αποτελούν δηλώσεις. Ο καθένας έχει ένα δοσμένο και ένα όνομα που «πήρε», το οποίο περιέχει νοήματα και με το οποίο πρέπει να αποκαλείται. Η ανωνυμία είναι το χειρότερο αδίκημα για έναν Igbo. Ο καθένας πρέπει να καλείται με το όνομά του και δεν υπάρχει συμβιβασμός σε αυτό (Mbabuike, 1996).
Τα θηλυκά και τα αρσενικά ονόματα δείχνουν τα ονόματα του θεού ή της θεάς ως προθέματα ή επιθήματα. Για παράδειγμα στην περίπτωση του Eke (θεός και όνομα μέρας της αγοράς), τα ονόματα των αρσενικών παιδιών μπορεί να είναι Okeke («άνδρας του Eke») και Nweke («παιδί του Eke»). Τα θηλυκά ονόματα των παιδιών μπορεί να είναι Adeke («κόρη του Eke»), Mgbeke («κυρία του Eke»), Ekemma («το όμορφο κορίτσι του Eke»), Udoeke («η ειρήνη του Eke») και άλλα. Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες μέρες της αγοράς. Κατά κανόνα αυτές οι ονομασίες λειτουργούν ως προθέματα ή επιθήματα στο όνομά τους. Αυτά τα ονόματα δίνονται πάντοτε από τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες, τους θείους και τις θείες και αργότερα θα του δώσουν και άλλα. Εκτός από τα ονόματα με βάση τους θεούς-μέρες της αγοράς, δίνουν και ονόματα που εμπνέουν ηθικές συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα, Udoamaka («η ειρήνη είναι υπέροχη»), Usobunandu («οι καλές σχέσεις είναι ζωτικής σημασίας στη ζωή»), Onyebuchi («ένας άνθρωπος δεν είναι ποτέ θεός κανενός»). Συνήθως και αξιοσημείωτα συμβάντα γίνονται ονόματα, όπως το Onyeilobuenyi («ο εχθρός μου έχει γίνει φίλος μου»). Παρόλο που οι Igbo είναι εξισωτικές κοινότητες (δεν έχουν βασιλιάδες), παίρνουν τίτλους που τους απονέμονται και δηλώνουν κάποια προνόμια. Το όνομα με το μεγαλύτερο κύρος είναι το Ozo, που αποδίδεται αποκλειστικά σε άνδρες. Σήμερα, χρησιμοποιούν συχνά τον τίτλο «αρχηγός» πριν το όνομά τους και αντιμετωπίζονται αναλόγως. Αυτό απαιτεί η κοινωνική ευγένεια και το πρωτόκολλο (Mbabuike, 1996).
Οι Igbo είναι αναμφίβολα θρησκευόμενοι και, ακολουθώντας την παράδοση, εντός των οικογενειακών ενώσεων και στις γειτονιές, αφιερώνουν ξεχωριστό χώρο, που συμβολίζει την παρουσία των προγονικών πνευμάτων, των θεών και των θεών του προσωπικού chi· όλες οι αόρατες και θεϊκές δυνάμεις που έχουν κάποια επιρροή στους ζωντανούς. Αυτοί οι ιεροί χώροι φιλοξενούν διαφορετικές εικόνες, για να συμβολίσουν αυτά τα σχετικά όντα, που κατοικούν τον κόσμο των πνευμάτων. Οι ζωντανοί έχουν συνεχή σχέση με τον πνευματικό κόσμο από τη γέννηση (μετενσάρκωση) και τη χωρική κατοίκηση. Οι άνθρωποι συνδέονται με τους προγόνους τους από τη γέννησή τους. Κάθε περίσταση χρησιμοποιείται για τον εορτασμό των προγόνων και των πνευμάτων, προκειμένου να έρθουν σε συνεννόηση μαζί τους για την ειρήνη και την ευημερία όλων των γενεών. Η χωρική κατοίκηση σημαίνει ότι οι Igbo πιστεύουν στη συνεργασία με τα πνεύματα, αποβλέποντας στο όφελος του χωριού, της πόλης ή της φυλής. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι Igbo δεν διατηρούν έναν ειδικό χώρο ή μια συγκεκριμένη εικόνα που συμβολίζει τον ανώτατο θεό προστάτη. Ο χώρος και η εικόνα παίρνουν από τον θεό την καθολικότητα και την έλλειψη ορίων, που είναι εγγενείς στη φύση του. Με άλλα λόγια, ο τόπος γίνεται ιερός καθολικά, εφόσον ανήκει στο θεό. Σε αντίθεση με τη δυτική σκέψη, οι Igbo δεν εξανθρωπίζουν τον θεό, δίνοντάς του φύλο, χρώμα, μέγεθος και χαρακτήρα. Τα ονόματα αντανακλούν αυτή τη βαθύτερη σχέση, καθώς εκφράζουν συχνά έννοιες, όπως Ekechukwu (ο θεός δημιουργός ο αδημιούργητος), Onyemaechi (κανείς δεν γνωρίζει το μέλλον) και πολλά άλλα (Mbabuike, 1996).
Το πεπρωμένο
Στη μεταφυσική των Igbo το πεπρωμένο είναι ένα μοτίβο ζωής για το άτομο. Το πεπρωμένο είναι αυτό που θα έρθει στον δρόμο σου, αφού μπορεί να κάνεις τις καλύτερες δυνατές προσπάθειες. Οποιαδήποτε επιτυχημένη προσπάθεια, πρόοδος ή αποτυχία προκύπτει στον δρόμο της ζωής σου αντιμετωπίζονται ως πεπρωμένο. Μάλιστα, στους Hausa τη βόρειας Νιγηρίας, υπάρχει η αντίληψη ότι το πεπρωμένο σου θα σε βρει, ακόμη κι αν δεν προσπαθήσεις για αυτό (Ukwamedua & Omokro, 2016, Onyibor, 2019).
Υπάρχει ένα γνωμικό ότι η τύχη του φρύνου δεν πηγαίνει προς τα επάνω· ακόμη κι αν ανέβει, σίγουρα θα πέσει μετά, επειδή ο φρύνος δεν σκαρφαλώνει. Οι περισσότερες από τις απόψεις των Igbo για το πεπρωμένο φαίνονται στις παροιμίες και στα γνωμικά τους. Για παράδειγμα, λέγεται ότι «η μοίρα μπορεί να καθυστερήσει, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει» και «δεν υπάρχει συναγωνισμός στη μοίρα» (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Η μοίρα είναι επίσης παρούσα σε πολλά τραγούδια της Igbo αφρικανικής κουλτούρας. Στην αφρικανική κοσμοθεωρία, κάθε παιδί από τη γέννησή του προορίζεται να εκπληρώσει έναν σκοπό στη γη, καθώς κάθε άτομο έχει μοναδική μοίρα. Η μοίρα ενός προσώπου είναι το ταλέντο του που καθορίζεται, προσδιορίζεται και επικυρώνεται πνευματικά στον μεταφυσικό κόσμο από απρόσωπα πνεύματα μέσω μεταφυσικών δυνάμεων. Στη γη των Igbo λέγεται Akarakachi – akaraka anaghi eme nhicha, δηλαδή το πεπρωμένο δεν αλλάζει ή δεν μπορεί να καθαριστεί. Μια άλλη φράση τους είναι το akaraka onye n’ edu ya, δηλαδή το πεπρωμένο κάποιου οδηγεί το πρόσωπο. Αυτή η akaraka παραχωρείται σε ένα πρόσωπο από τους θεούς. Ως αποτέλεσμα, είναι το Chi, που προσδιορίζει την τύχη κάθε ατόμου. Η χειρομαντεία για παράδειγμα αποκαλείται μοίρα του χεριού (akarachi) και αποτελεί κοινή πρακτική, καθώς με τα σημάδια πάνω στο χέρι, που διαφέρουν από άτομο σε άτομο, διαβάζονται τα παροντικά και τα μελλοντικά γεγονότα της ζωής κάποιου (Ukwamedua & Omokro, 2016, Onyibor, 2019).
Το πρόβλημα του πεπρωμένου είναι το με ποιον τρόπο θα το ανακαλύψει κάποιος. Η ανακάλυψη του πεπρωμένου είναι καθήκον κάθε ατόμου, καθώς αυτός που δεν έχει ανακαλύψει το πεπρωμένο του σπαταλά ενέργεια, κάνοντας άλλα πράγματα πέρα από αυτά που είναι προορισμένος από τη μοίρα. Επομένως, το κεντρικό ερώτημα είναι πώς μπορεί κάποιος να ξέρει ποιο είναι το πεπρωμένο του. Στην προσπάθεια να απαντηθεί, προκύπτουν πολλές παρανοήσεις σε σχέση με το ταλέντο, τη μοίρα και τον ντετερμινισμό. Η μεταφυσική των Igbo αναγνωρίζει το φαινόμενο της αιτιότητας στη φύση. Βασίζεται στην αρχή της επαρκούς αιτίας, δηλαδή στο γεγονός ότι καθετί που υπάρχει πρέπει να έχει επαρκή δικαιολόγηση για την ύπαρξή του. Ihe adighi eme nae fu (κάτι δεν συμβαίνει απλώς), θα πρέπει να ωθείται από μία δύναμη. Η αντίληψη αυτή συμφωνεί με την εντελέχεια του Αριστοτέλη, σύμφωνα με την οποία τα πράγματα υπαγορεύονται από ένα φυσικό σχέδιο, που ακολουθεί την κοσμική τάξη και δεν συμβαίνουν τυχαία (Ukwamedua & Omokro, 2016).
Ατομικό και συλλογικό
Στους Igbo το άτομο δεν μπορεί να υπάρξει ή να λειτουργήσει μόνο του, χωρίς τη συνεργασία των άλλων. Οι Igbo ζουν μαζί και μοιράζονται έντονα τη ζωή από κοινού. Η ύπαρξή τους ανήκει στους άλλους, όπως στην πυρηνική οικογένεια, την εκτεταμένη οικογένεια, την κοινότητα, το χωριό και ακόμη και όλη την χώρα. Ό,τι επηρεάζει το άτομο επιδρά σε όλους και ό,τι επιδρά σε όλους επηρεάζει το άτομο. Η αντίληψή τους συνοψίζεται στη φράση «είμαι επειδή είμαστε και επειδή είμαστε, είμαι». Η διασφάλιση αυτής κοινοτικής ζωής γίνεται με τακτικές συναντήσεις από καιρό εις καιρό. Αυτές οι συναντήσεις συγκαλούνται εύκολα, λόγω του τρόπου που οι Igbo υπολογίζουν και ενσωματώνουν το νόημα του χρόνου των συναντήσεων (Ossai, 2016, Onyibor, 2019).
Σε αυτές τις συναντήσεις, όπου συζητιούνται διάφορα κοινωνικο-θρησκευτικά και πολιτικά ζητήματα, ο χρόνος μαζώξεων και συσκέψεων δείχνει τη σημασία, τις αξίες και την επείγουσα ανάγκη που οι άνθρωποι προσδίδουν σε αυτόν. Για παράδειγμα, στους Igbo το ηλιοβασίλεμα είναι ο χρόνος που το κρασί του φοίνικα υφίσταται ζυμώσεις. Πριν ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση στην παραδοσιακή κοινότητα των Igbo, οι συναντήσεις καθορίζονται μέσω υπολογισμών του χρόνου, όπως το ηλιοβασίλεμα, πριν τη ζύμωση του κρασιού φοίνικα το απόγευμα, αφού τα πουλιά κουρνιάσουν κλπ. Σε τέτοιες συγκεντρώσεις λαμβάνονται οι αποφάσεις όλης της κοινότητας και είναι δεσμευτικές για όλους. Οι άνθρωποι τιμούν τέτοιες αποφάσεις, επειδή πιστεύουν ότι το αόρατο παίρνει μέρος σε κάθε συνάντηση, η οποία ξεκινάει με προσευχή στις πνευματικές δυνάμεις (Ossai, 2016).
Συζήτηση
Πέρα από τη συζήτηση περί ελευθερίας ή υποδούλωσης στο πεπρωμένο, πέρα από μια δυτική φιλοσοφική δυϊστική προσέγγιση, μπορούμε να σκεφτούμε την ελευθερία στην κοσμοαντίληψη των Igbo ως μια πολύ πιο σύνθετη διαδικασία. Η συνειδητοποίηση ότι οι πράξεις μας είναι το αποτέλεσμα τόσων αλληλεξαρτώμενων παραγόντων, πέρα από τα συνήθη δίπολα (καλό-κακό, ηθικό-ανήθικο κλπ.), φανερώνει μια πολύ πιο σύνθετη κοσμοαντίληψη, στην οποία ο άνθρωπος δεν είναι ένα άτομο αποκομμένο, που παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό του με την ψευδαίσθηση της μοναχικότητας και ατομικότητάς του ή την ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησής του.
Εκφράζει μια αντίληψη, όπου ο άνθρωπος ως ύπαρξη εξαρτάται από άλλου είδους στοιχεία, που συνθέτουν τις σχέσεις του με τον κόσμο. Η ανθρώπινη ζωή δεν νοείται απλώς ως μια εγωκεντρική αυταπάτη, όπου ο ατομικισμός θεωρείται η ευφυέστερη βαθμίδα μιας εξέλιξης. Ο άνθρωπος στην κοσμολογία των Igbo είναι σε άμεση σύνδεση με δυνάμεις που τον ξεπερνούν, αλλά αγωνίζεται να τις αγγίξει. Δεν φέρνει τον υπερβατικό κόσμο στα ανθρώπινα μέτρα, για να τον ελέγξει καλύτερα. Αγωνίζεται ο ίδιος να ανυψωθεί σε ένα επίπεδο, όπου θα μπορεί να αγγίξει τον προσωπικό όσο και συλλογικό θεό. Αυτού του είδους η προσπάθεια για ανύψωση γεννά μια άλλου είδους ελευθερία, που συνδέει τον άνθρωπο με τον κόσμο και δεν τον αφήνει μετέωρο στην ανυπαρξία.
Βιβλιογραφία
Achebe, C. (1986a). Arrow of God. London: British Cataloguing.
Achebe, C. (1986b). The World of the Ogbanje. Enugu: Fourth Dimension
Publishers.
Chukwuezi, B. (2008). The relationship between human destiny and the cosmic forces-a study of the IGBO Worldview. In J. Holdbrook et al. (Eds.) African Cultural Astronomy-Current Archaeoastronomy and Ethnoastronomy Research in Africa. Springer Science and Business Media B.V. 209-215
Mbabuike, M.C. (1996). The cosmology of Igbo anthroponyms: life continuum and liturgy of culture. Dialectical Anthropology, Vol. 21, No. 1, NIGERIA (March 1996). 47-65.
Okafor, F. U. (1992). Igbo Philosophy of Law. Enugu: Fourth Dimension Publishers.
Onyibor, M.I.S. (2019). The role of Chi in self-actualization in traditional Igbo Cosmology. Nnamdi Azikiwe Journal of Philosophy, Vol.11 (1). 84-100.
Ossai, A.B. (2016). Time in Igbo Cosmology: the ritual and its values. Ogirisi: a new journal of African studies, vol 12s. 54-67.
Ukwamedua, N.U. & Omokro, V. (2016). The ontology of destiny and freedom among the Igbo-African: a discourse in existential metaphysics. IDEA-Studia nad Strukturą I rozwojem pojęć filozoficznych Białystok, XXVIII/2. 272-286.
[1] Αντιστοιχούν σε μέρες της εβδομάδας, που παίρνουν τα ονόματα θεοτήτων (π.χ. Eke). Παρουσιάζονται αναλυτικότερα παρακάτω.