Η συλλογή διηγημάτων του Ντανίλο Κις είναι τόσο συμπυκνωμένη σε νοήματα, όσο θα ήταν ένα μήνυμα σε μπουκάλι, που ταξιδεύει μέσα στον χρόνο. Κάθε διήγημα εμπεριέχει τον κόσμο, όπως το Άλεφ του Μπόρχες ή όπως ένα φράκταλ, επειδή ακριβώς συμπυκνώνει το συναίσθημα και τη σκέψη της μίας και μοναδικής στιγμής. Κι αυτή η στιγμή έτσι μετατρέπεται σε αιωνιότητα.
Το ομώνυμο διήγημα περιγράφει μια εγκυκλοπαίδεια σε διαρκή ανανέωση, με στόχο να συμπεριλάβει όλους όσους έζησαν χωρίς να διακριθούν για κάτι στην ιστορία. Θα μπορούσε να περιλαμβάνει όλους εμάς και όλους πριν από εμάς και όλους μετά. Αυτή η ζωντανή εγκυκλοπαίδεια διασώζει κάθε λεπτομέρεια από τη ζωή όλων, διατηρεί όλες τις σκονισμένες στιγμές που σκορπίζουν στον χρόνο και γίνεται η εγκυκλοπαίδεια της αιώνιας ζωής.
Με έναν τρόπο αντικατοπτρίζεται και η αλήθεια μέσα στο αντίθετό της σε όλα τα διηγήματα. Ο Σίμων, θέλοντας να αποδείξει την αλήθεια των θαυμάτων του, υπερβαίνει τη ζωή. Οι τρεις κοιμώμενοι εντός του σπηλαίου, ο Διονύσιος, ο Ιωάννης και ο Μάλχος, βγαίνουν στα χέρια του πλήθους στο φως μετά από μια αιωνιότητα, με απολιθωμένες κι ακέραιες τις μνήμες που αγωνιούσαν να ξεχάσουν. Ποιο είναι το όνειρο και ποιο είναι το ξύπνημα; Η μικρή Μπέρτα που συνειδητοποιεί ότι για μια στιγμή το καθρεφτάκι της δεν δείχνει τίποτε, αντικατοπτρίζει το κενό. Μέσα σε αυτό το κενό διαγράφεται η γνώση, που οι άλλοι, ακόμη κοιμισμένοι, δεν κατάλαβαν, καθώς η νύχτα δεν τελείωσε. Η ιστορία του δασκάλου και του μαθητή εκπληρώνει με αντίστροφη σημασία τον προορισμό της, καθώς το ηθικό δίδαγμα δεν είναι το αναμενόμενο.
Ο νεαρός Εστερχάζι, στο «Είναι ένδοξος ο υπέρ της πατρίδος θάνατος» έχει πάρει την απόφασή του, αλλά η ελπίδα πεθαίνει πραγματικά τελευταία, καθώς εκείνος στρέφεται στη μητέρα του, για να εκπληρώσει ακέραιος το ρόλο του ήρωα. Στο «Βιβλίο των βασιλέων και των ανοήτων», που αφηγείται την ιστορία των «Χειρογράφων των σοφών της Σιών», με τις αρετές που έχει η μυθιστορηματική αφήγηση, μας έλκει σε έναν κόσμο όπου η φαντασία πλάθει την πραγματικότητα. Τέλος, στο «Τα κόκκινα γραμματόσημα με τη μορφή του Λένιν», γραμμένου με τη φόρμα της επιστολής, μαθαίνουμε για τον συγγραφέα Μέντελ Οσίποβιτς-επινοημένου ήρωα- και τις πραγματικές του διαστάσεις από τη γυναίκα που έζησε στη σκιά του μια ολόκληρη ζωή. Με ευφυέστατο χιούμορ, αναδεικνύει την ιστορία μιας γυναίκας, που φωτίζει με αντιστίξεις όσα θα έπρεπε να ξέρουμε.
Ο Ντανίλο Κις είναι ο μάγος που με την αφήγησή του πλάθει μια ατόφια πραγματικότητα, μια αιώνια αλήθεια, που μόνο μια ενορατική φαντασία μπορούσε να φτιάξει. Με υλικό τις αντιθέσεις κατασκευάζει τον κόσμο από την αρχή. Τον διασώζει ακέραιο. Τον διαφυλάσσει αιώνιο. Τον κλείνει στο μπουκάλι της γραφής, για να μας τον παραδώσει όπως είναι, χωρίς τίποτε περιττό. Ως δώρο.
Αναστασία Καραβασιλείου